De Utrechtse Statenfractie van de ChristenUnie wil graag in 2012 een serie publieksexcursies organiseren waarin eeuwenoude buitenplaatsen en landgoederen centraal staan. Want het jaar 2012 is uitgeroepen tot Jaar van de Historische Buitenplaats. De provincie Utrecht heeft besloten om het Parelfonds voor restauraties vooral in te zetten voor projecten op historische buitenplaatsen. Daarom willen we als Statenfractie het Themajaar Historische Buitenplaatsen graag aangrijpen om de achterban en andere belangstellenden iets te vertellen over het provinciaal beleid rond cultureel erfgoed.

Nederland telde ooit 6000 buitenplaatsen en daarvan is nog slechts tien procent over. De resterende 600 zijn niet gelijkmatig verdeeld over alle provincies. Volgens de website www.buitenplaatsen2012.nl telt Gelderland 119 grote buitenplaatsen en Utrecht 114 complexen met buitenplaatsen. Gelderland is rijk bedeeld dankzij het Gelders Arcadië aan de zuidrand van de Veluwe en Utrecht telt relatief veel buitenplaatsen dankzij de Vechtstreek en de Stichtse Lustwarande.

De provincie Utrecht telt in haar plannen ook de kleinere buitenplaatsen mee en komt dan op een aantal van 270 buitenplaatsen in Utrecht, waarvan de helft als rijksmonument is beschermd. Naast de buitenplaatsen telt Utrecht ook nog eens ruim 100 kasteelterreinen. Bijzonder is dat de buitenplaatsen in Utrecht vaak in een lint bij elkaar liggen, langs historische infrastructuur, langs een eeuwenoude weg of langs een rivier.

Wat de provincie Utrecht nu zo uniek maakt is de aaneengesloten ligging van buitenplaatsen. Nergens in Nederland vind je zoveel buitenplaatsenlinten als langs de Vecht. Dit buitenplaatsenlandschap is van internationale betekenis en is opgenomen in de Canon van Nederland als erfenis van de Gouden Eeuw.

Maar de Vechtstreek is niet de enige buitenplaatscluster. In het voorontwerp van de Ruimtelijke Structuurvisie 2013-2025 zijn maar liefst acht buitenplaatszones opgenomen, waarmee bij ruimtelijke plannen rekening moet worden gehouden:

1. de Vechtstreek;
2. de Stichtse Lustwarande (tussen Utrecht en Rhenen langs de N225);
3. het kastelenlint aan de Langbroeker wetering;
4. de cluster in de Laagte van Pijnenburg (de buitens rond paleis Soestdijk);
5. de clusters rond de stad Utrecht (bij Amelisweerd, bij Kasteel de Haar);
6. de Valleigoederen (het landgoederenlandschap in de Gelderse Vallei tussen Woudenberg en Leusden);
7. langs de Amersfoortse weg (de huidige provinciale weg Utrecht – Amersfoort).

De Utrechtse Statenfractie probeert in iedere buitenplaatszone een publieksexcursie te organiseren. We denken aan de volgende lokaties:

A.    Rhijnauwen
De gemeente Utrecht beheert drie eeuwenoude landgoederen die op de oevers van de Kromme Rijn liggen: Rhijnauwen, Oud-Amelisweerd en Nieuw-Amelisweerd. De parkbossen zijn geliefde wandelgebieden, die ook zeer in trek zijn bij cultuurliefhebbers vanwege de lanenstelsels en de variatie in tuinstijlen. De gemeente Utrecht heeft ambitieuze restauratieplannen.
B.    Gunterstein
Gunterstein is een fraai landgoed op de oevers van de Vecht, vlakbij Breukelen. Het landgoed is al eeuwenlang particulier bezit. De huidige eigenaars besteden erg veel geld en energie aan het onderhoud en verfraaien van het cultureel erfgoed.
C.    Randenbroek
Het park en het huis Randenbroek liggen op de oevers van de Heiligenbergerbeek, net buiten de binnenstad van Amersfoort. Het was ooit eigendom van de beroemde architect Jacob van Campen en van de landschapsarchitect Hendrik van Lunteren. De geschiedenis van Randenbroek is onlangs door historici beschreven en de gemeente gebruikt dit rapport als basis voor een ambitieus restauratieplan. Maar de bewoners hebben veel bezwaar tegen de bijbehorende bomenkap.
D.    Kasteel de Haar bij Haarzuilens is een van de parels van de Utrechtse cultuur. Maar de exploitatie van dit cultureel erfgoed is een enorm probleem. Kasteel de Haar had een slecht fundament. Het heeft vele miljoenen gekost om het kasteel te restaureren. Eigenlijk is er nu ook een ingrijpende en kostbare restauratie van het park nodig. Maar de rijksoverheid heeft daar geen geld voor.
E.    Baarnse bos
Het Baarnse bos was vroeger een belangrijk onderdeel van het paleispark van Soestdijk. Maar de koninklijke familie heeft dit parkbos verkocht en het is nu een populair wandelbos. Overal liggen nog wel restanten van de oude paleistuinen, uit verschillende periode en met verschillende tuinstijlen. De provincie heeft een historisch onderzoek laten doen en de resultaten daarvan vormen de basis onder ambitieuze restauratieplannen.
F.    Grebbeberg
De Grebbeberg en de bijbehorende Grebbelinie speelden een belangrijke rol aan het begin van de Tweede Wereldoorlog. Maar de Grebbeberg heeft eveneens de status van ‘aardkundig monument’, ‘archeologisch monument’ en ‘natuurreservaat’. De eeuwenoude lanen zijn restanten van historische buitenplaatsen. Wandelend over de Grebbeberg komt een groot deel van de Nederlandse geschiedenis tot leven.